Türkiye Tarafından İkamet Amaçlı Sunulan Yeni Göçmenlik Alternatifi: Turkuaz Kart
ADMD Hukuk Bürosu
Gökçe Mutlu & Deniz Torun
Türkiye, Amerika tarafından verilen “Yeşil Kart”a benzeyen yeni göçmenlik rejimini Turkuaz Kart ismi altında yabancılar için uygulamaya koymuştur.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 14 Mart 2017 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Turkuaz Kart Yönetmeliğini, ikincil mevzuat olarak Turkuaz Kart başvurusu, değerlendirilmesi ve geçiş dönemine ilişkin usul ve esasların düzenlenmesi ve Turkuaz Kart sahibi ve onun yakınlarına tanınan hakların belirlenmesi amacıyla çıkartmıştır.
Söz konusu Yönetmelik uyarınca, Turkuaz Kart yabancıya Türkiye’de süresiz çalışma ve ikamet hakkı veren, yakınına ise ikamet hakkı veren belge olarak tanımlanmaktadır.
Turkuaz Kart’a Başvuracak Kişiler
Turkuaz Kart, Türkiye’de ikamet etmek isteyen tüm yabancıların başvurarak sahip olacağı bir kart olmayıp, sadece özel niteliklere sahip olan yabancıların bu kart için başvurması mümkündür. Buna uygun olarak, Turkuaz Kart aşağıdaki özelliklere sahip yabancılara verilebilecektir;
a) Eğitim düzeyi, ücreti, mesleki bilgisi ve deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı ve benzeri nitelikleri itibarıyla yüksek nitelikli işgücü olarak değerlendirilen,
b) Yatırım veya ihracat düzeyi, sağlayacağı istihdamın büyüklüğü, bilimsel ve teknolojik gelişmeye yaptığı katkı ve benzeri özellikleri itibarıyla yüksek nitelikli yatırımcı olarak değerlendirilen,
c) Bilimsel ve teknolojik gelişmeye katkı sağlayan veya bilim, sanayi ve teknoloji alanlarında uluslararası düzeyde ülke menfaatleri açısından stratejik kabul edilen çalışmalar ve araştırmalar yapan bilim insanı veya araştırmacı,
ç) Kültürel, sanatsal veya sportif faaliyetler açısından uluslararası düzeyde başarılı olan,
d) Türkiye’nin veya Türk kültürünün uluslararası tanınırlığına veya tanıtımına katkı sağlayan, Türkiye’nin milli menfaatlerine ilişkin hususlarda uluslararası düzeyde faaliyette bulunan.
Yukarıda belirtildiği üzere, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (“Bakanlık”) söz konusu yabancıları başlıca onların eğitim seviyesine, mesleki tecrübesine, yatırımlarının ve ticari faaliyetlerinin Türk ekonomisine etkisine, bilim, endüstri ve teknoloji alanlarında uluslararası düzeyde tanınmış stratejik çalışma ve araştırmalarına, kültürel, sanatsal veya sportif faaliyetler açısından uluslararası düzeyde başarılı olma durumlarına ve Türkiye’nin veya Türk kültürünün uluslararası tanınırlığına katkı sağlamalarına göre beş kategoride gruplayarak, başvuru açısından yetkinliklerini belirleme konusunda geniş bir takdir yetkisine sahiptir.
Başvurunun Yapılması
Türkiye’de yasal olarak bulunan yabancı tarafından yurt içinde Turkuaz Kart başvurusu yabancı kimlik numarası ile doğrudan Bakanlık Yabancı Başvuru, Değerlendirme ve İzleme Sistemi (“Sistem”) yapabilir. Önemle belirtmek gerekir ki, Türkiye’de yasal olarak bulunarak söz konusu başvuruyu yapan yabancıların geçerli bir ikamet izninin olmasına gerek yoktur. Yurtdışında ikamet eden yabancıların yapacakları başvurular ise yurt dışında yabancının vatandaşı olduğu veya yasal olarak bulunduğu ülkedeki Türk dış temsilciliği aracılığıyla yapılır. Bu durumda yurt dışından yapılan başvuruya ilişkin bilgi ve belgeler Türk dış temsilciliğince elektronik ortamda Bakanlığa iletilir. Buna ek bir 3. seçenek olarak, Turkuaz Kart başvurusu, yurtiçi ve yurtdışından yabancı adına yetkili aracı kurum tarafından da yapılabilir.
Önemle altını çizmek gerekirse, Turkuaz kart sahibinin yabancı eşi ile kendisinin veya eşinin ergin olmayan veya bağımlı yabancı çocukları olarak tanımlanan Turkuaz Kart sahibi yakını, ikamet izni için yabancının eşi bakımından evlilik bağını, çocuğu var ise onun bakımından velayet ilişkisini ve bakmakla yükümlü olduğunu gösteren belgeleri sunarak başvuru yapabilir. Bu durumda, söz konusu ikamet izni başvurusu, Turkuaz Kart başvuru usulüne göre ve bu başvuru ile aynı anda Bakanlık’a yapılmalıdır.
Başvuru İçin Gerekli Belgeler
Aşağıda bahsi geçen belgeler Turkuaz Kart başvurusu esnasında Sistem’e yüklenecektir:
a) Başvuru Dilekçesi,
b) Yabancıya ait pasaport veya pasaport yerine geçen belgenin sureti,
c) Varsa ilgili kamu kurum ve kuruluşundan alınan uygunluk belgesi,
d) Yukarıda belirtilen özel niteliklere sahip yabancılar bakımından aşağıda yer alan belgeler (ya da Göçmenlik Genel Müdürlüğü resmi internet sitesinde listelenen belgeler):
- Nitelikli işgücü olarak değerlendirilen yabancı için diploma, iş sözleşmesi, özgeçmiş, atama veya görevlendirme yazısı, mesleki tecrübe, anadil dışında bilinen yabancı dilleri gösteren uluslararası düzeyde kabul edilen belgeler ile benzeri,
- Nitelikli yatırımcı olarak değerlendirilen yabancı için yatırım büyüklüğü, istihdam düzeyi, ihracat tutarı, mali yeterlilik, faaliyet gösterilen bölge, sektör ve işi gösterir belgeler ile benzeri,
- Bilim insanı veya araştırmacı için, diploma, akademik kariyer ve unvanı gösterir belge, sahip olunan akademik çalışmalar veya lisans, ticari marka veya patent belgeleri ile benzeri,
- Kültürel, sanatsal veya sportif faaliyetler açısından ulusal veya uluslararası düzeyde başarılı olmuş yabancı için başarılı olduğunu gösterir belgeler ile benzeri,
- Türkiye’nin veya Türk kültürünün tanınırlığına veya tanıtımına katkı sağlayan yabancılar için: Turkuaz gönüllüsü olarak uluslararası düzeyde yürütülen faaliyetlere ilişkin belgeler, fikir ve sanat eserleri, süresi, sürdürülebilirliği, devamlılığı ve etki alanı gibi bilgileri içeren tanıtım faaliyetlerine ilişkin belgeler,
Yukarıda bahsi geçen dokümanların sunulması üzerine, başvuru sürecinin değerlendirilmesi aşaması başlayacaktır.
Başvurunun Değerlendirilmesi ve Başvurunun Sonucu
Uluslararası işgücü politikası doğrultusunda, Uluslararası İşgücü Genel Müdürlüğünce (“Genel Müdürlük”) belirlenen kıstaslar kapsamında yukarıda Turkuaz Kart’a başvuracak kişiler olarak gruplandırılan beş kategoriden her biri için oluşturulan puanlama sistemi Turkuaz Kart başvurularının değerlendirilmesinde seçme mekanizması olarak kullanılacaktır.
Puanlama sisteminin hazırlanmasında, Turkuaz Kart’a başvuracak kişiler olarak gruplandırılan her bir yetkin yabancı için farklı kıstaslar öngörülmüştür. Örnek olarak, nitelikli işgücü olarak değerlendirilen yabancı için; öğrenim durumu, öğrenim görülen yükseköğretim kurumunun saygınlığı, ücret düzeyi dâhil bunlarla sınırlı olamamak üzere sayılan kıstaslar; Nitelikli yatırımcı olarak değerlendirilen yabancı için, belgelendirilen ya da taahhüt edilen yatırım, ihracat veya istihdam düzeyi, yatırım yapılacak sektörün niteliği dâhil bunlarla sınırlı olamamak üzere sayılan kıstaslar; Bilim insanı veya araştırmacı için, akademik unvan, ulusal ya da uluslararası alanda bilinen yükseköğretim kurumlarında veya bilim ve teknoloji alanında öne çıkmış kuruluşlarda çalışma veya mesleki deneyim dâhil bunlarla sınırlı olamamak üzere sayılan kıstaslar; Yabancı sporcular için, faaliyette bulunduğu spor dalında ferdi ya da kulüp lisansı ile ulusal ya da uluslararası ferdi ya da takım müsabakalarında aldığı dereceleri ya da ödülleri dâhil bunlarla sınırlı olamamak üzere sayılan kıstaslar; Fikir ve sanat eseri sahibi yabancılar için, eserlerinin bilinirliği, ulusal veya uluslararası ödülleri dâhil bunlarla sınırlı olamamak üzere sayılan kıstaslar; Türkiye’nin veya Türk kültürünün tanınırlığına veya tanıtımına katkı sağlayan yabancılar için, süresi, sürdürülebilirliği, devamlılığı ve etki alanı gibi bilgileri içeren tanıtım faaliyetleri, fikir ve sanat eserleri dâhil bunlarla sınırlı olamamak üzere sayılan kıstaslar bu kapsamında göz önünde tutulmaktadır.
Bunun yanı sıra, nitelikli işgücü olarak değerlendirilen veya bilimsel ve teknolojik gelişmeye katkı sağlayan veya uluslararası düzeyde kültürel, artistik veya sportif faaliyetler açısından başarılı olan yabancılar için ilgili kamu kurum ve kuruluşlarından alınan uygunluk belgesi puanlamaya dâhil edilebilir.
Söz konusu değerlendirme sonucunda, bu puanlama sisteminden yeterli puanı alan başvurular olumlu olarak değerlendirilir. Ancak, Turkuaz Kart başvuruları aşağıda sayılan hallerde reddedilir.
a) Bakanlıkça belirlenen değerlendirme kıstaslarını karşılamaması,
b) Uluslararası işgücü politikasına uygun olmaması,
c) Sahte veya yanıltıcı bilgi ve belgelerle yapılması,
ç) Yabancı istihdam edilmesine ilişkin gerekçesi yeterli görülmeyen,
d) Diğer kanunlarda Türk vatandaşlarına hasredilen iş ve meslekler için yapılan,
e) 4/4/2013 tarihli ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununun ilgili maddeleri kapsamında Türkiye’ye girişlerine izin verilmeyecek, vize verilmeyecek veya sınır dışı etme kararı alınacak yabancılardan olduğu İçişleri Bakanlığınca bildirilen yabancılara ilişkin olan,
f) Kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından Türkiye’de çalışmasında sakınca görülen yabancılara ilişkin olan,
g) Dışişleri Bakanlığının uygun görüşü olması durumu hariç, Türkiye Cumhuriyeti’nin tanımadığı veya diplomatik ilişkisinin bulunmadığı ülke vatandaşları için yapılan,
ğ) Kanuni süresi içinde yapılmayan veya eksiklikleri tamamlanmayan
Buradan anlaşıldığı üzere, değerlendirme usulü yüksek derecede özen ve dikkat ile yürütülmektedir.
Turkuaz Kart’ın Edinilmesi
Yukarıda bahsi geçen kriterlere uygun olarak başvurunun tamamlanması üzerine Turkuaz Kart öncelikle ilk üç yılı geçiş süresi olmak kaydıyla verilecektir. İşbu geçiş süresi boyunca Genel Müdürlük, yabancının yürüttüğü faaliyetlere ilişkin olarak bilgi ve belge talep ederek süreci denetleyecektir.
Genel Müdürlük, söz konusu bu geçiş süresi içinde Turkuaz Kart sahibinin faaliyetlerini ve taahhütlerini izleyecek ve on iki aylık dönemler için izleme raporu hazırlayacak olan bir uzman görevlendirir. Yabancı, izleme raporu için gerek duyulan her türlü bilgi ve belgeyi on beş gün içinde Bakanlığa vermek zorundadır. Söz konusu bu bilgi ve belgeler, yetkili aracı kurum tarafından da hazırlanarak Genel Müdürlüğe sunulabilir. Uzman raporunda eksikliklerin tespit edilmesi halinde bu eksiklikler yabancıya bildirilir ve bunların giderilmesi için üç aylık süre verilir. Bu sürenin sonunda eksikliklerin giderilmemesi halinde geçiş süresinin sonlandırılmasına ve Turkuaz Kart’ın iptaline karar verilebilir.
Turkuaz Kart üzerindeki geçiş süresi kaydının kaldırılması için, geçiş süresinin dolmasına yüz seksen gün kalmasından itibaren, her halde geçiş süresi dolmadan bir talepte bulunulmalıdır. Bu sürede söz konusu başvurunun yapılmaması halinde Turkuaz Kart geçersiz hale gelecektir. Geçiş süresi kaydının kaldırılmasına ilişkin başvurunun yapılmasını takiben otuz gün içinde uzmanın hazırlayacağı nihai raporun olumlu olması kaydıyla Genel Müdürlükçe söz konusu kayıt kaldırılır. Nihai raporun olumsuz olması halinde ise, Genel Müdürlük geçiş süresinin uzatılmasına veya Turkuaz Kart’ın iptaline karar verir.
Buna uygun olarak, (i) Turkuaz Kart üzerindeki geçiş süresi kaydının geçiş süresi içinde iptal olmaması ve (ii) geçiş süresi kaydının kaldırılmasına ilişkin talebin uygun bulunması kriterlerinin yukarıda bahsi geçen yasal gereklilikler doğrultusunda yerine getirilmesi halinde Turkuaz Kart süresiz hale gelir.
Ayrıca belirtmek gerekir ki, 2/7/1964 tarihli ve 492 sayılı Harçlar Kanunu uyarınca Turkuaz Kart sahibinden çalışma izni ve ikamet izin harcı ve Turkuaz Kart sahibi yakınından ikamet izin harcı alınmaz.
Turkuaz Kart Sahibinin Hak ve Yükümlülükleri
Yabancıya Turkuaz Kart verilmesi ile birlikte, söz konusu yabancı süresiz çalışma izninin sağladığı haklardan yararlanmaya ehil olacaktır. Ayrıca belirtmek gerekir ki, Turkuaz Kart sahibi olan yabancılar;
a) Türkiye’de askerlik yapma yükümlülüğünden muaftırlar.
b) Seçme ve seçilme, kamu görevlerine girme haklarından yararlanamazlar.
c) Sosyal güvenliğe ilişkin kazanılmış hakları saklı olup, bu hakların kullanımında ilgili mevzuattaki hükümlere tabidirler.
ç) Bu kişilerin, Türkiye’deki ikamet, seyahat, çalışma, yatırım, ticari faaliyet, miras, taşınır ve taşınmaz iktisabı ile ferağı gibi konulara yönelik işlemleri, ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından Türk vatandaşlarına uygulanmakta olan mevzuata göre yürütülür.
Ancak söz konusu bu hak ve yükümlülüklerin kullanılması için özel kanunlarda Türk vatandaşı olma koşulu aranmış ise, Turkuaz Kart sahibi kişiler bu haklardan yararlanmayı talep edemezler.
Ayrıca, 29/05/2009 tarihli ve 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu kapsamında Turkuaz Kart sahibi ve yakını, Bakanlıkça teklif edilmesi halinde Türk vatandaşlığını kazanabilir.
Turkuaz Kart’ın İptali
Turkuaz Kart yabancının talebi dışında, aşağıdaki hallerde iptal edilir ve geçersiz hale gelir:
a) Turkuaz Kart’ın geçerlilik tarihinden itibaren; altı ay içinde Türkiye’ye gelmemesi ya da mücbir sebep olmaksızın iki yıldan uzun bir süre aralıksız yurtdışında kalması,
b) İçişleri Bakanlığı veya Dışişleri Bakanlığının uygun görüşünün bulunması hâli hariç, pasaportunun veya pasaport yerine geçen belgesinin geçerlilik süresinin uzatılmaması,
c) Kanunda belirtilen hükümlere aykırı olarak ya da kayıt dışı çalıştığının tespiti,
ç) Yabancının en az bir yıl kesintisiz bir şekilde çalışmadığının tespiti,
d) Turkuaz Kart başvurusunun sahte veya yanıltıcı bilgi ve belgelerle yapıldığının sonradan tespiti,
e) Geçiş süresi içinde talep edilen bilgi ve belgelerin süresi içinde sunulmaması ya da izleme raporuna göre yabancının Turkuaz Kart sahibi niteliğini kaybettiğinin anlaşılması,
f) 4/4/2013 tarihli ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanuna göre, Türkiye’ye girişlerine izin verilmeyecek, vize verilmeyecek veya sınır dışı etme kararı alınacak yabancılardan olduğunun İçişleri Bakanlığınca bildirilmesi,
g) Kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından Türkiye’de çalışmasında sakınca olduğunun ilgili kamu kurum ve kuruluşlarınca bildirilmesi.
Turkuaz Kart başvuru sürecinde olduğu gibi değerlendirme aşamasında da sunulacak belgelerin doğru ve tam olması ile hukuki gerekliliklerin gözetilmesinin önemini, bu hususların Turkuaz Kart’ın iptaline gerekçe oluşturabileceğinden dolayı belirtmek isteriz.